5816 Sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun
Madde 1 – Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret eden veya söven kimse bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abideleri veyahut Atatürk’ün kabrini tahrip eden, kıran, bozan veya kirleten kimseye bir yıldan beş yıla kadar ağır hapis cezası verilir.
Yukardaki fıkralarda yazılı suçları işlemeye başkalarını teşvik eden kimse asıl fail gibi cezalandırılır.
Madde 2 – Birinci maddede yazılı suçlar; iki veya daha fazla kimseler tarafından toplu olarak veya umumi veya umuma açık mahallerde yahut basın vasıtasiyle işlenirse hükmolunacak ceza yarı nispetinde artırılır.
Birinci maddenin ikinci fıkrasında yazılı suçlar zor kullanılarak işlenir veya bu suretle işlenmesine teşebbüs olunursa verilecek ceza bir misli artırılır.
Anma, genel olarak yaşayan insanlara karşı işlenebilir bir suç olarak kabul edilir. Ancak, ölen kişilerin hatırasına saygısızlık da yapılabilir. Kişinin anısına saygısızlık suçu, genel olarak 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 130. maddesinde düzenlenmiştir. Atatürk’ün hatırasına saygısızlık veya hakaret suçu ise özel olarak 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun’un 1/1. maddesinde tanımlanmıştır. Bu suçla, Atatürk’ün manevi varlığı ve hatırası korunmaya çalışılmaktadır.
Atatürk’e saygısızlık suçu, genel kast ile işlenebilen bir suçtur. Yani, failin Atatürk’ün hatırasına hakaret veya saygısızlık teşkil eden bir hareketi yapması yeterlidir; bu hareketin hangi niyetle veya hangi sebeple yapıldığının suçun oluşumu açısından bir önemi yoktur.
Atatürk’ün hatırasına saygısızlık suçu iki şekilde işlenebilir:
1- Atatürk’ün Hatırasına Hakaret Etmek: Atatürk’ün hatırasına hakaret etmek; Atatürk’ün hatırasını değersizleştiren somut bir eylem veya durum atfetmek anlamına gelir. Örneğin, “Atatürk, devletin mallarını çaldı, zimmetine mal geçirdi” şeklindeki ifadeler Atatürk’ün hatırasını değersizleştiren somut bir eylem veya durum atfetmeye örnektir. Failin hakaret kastıyla hareket edebilmesi için belli bir bilinç seviyesine ve Atatürk’e yönelik olumsuz bir değer yargısına sahip olması gerekir.
2- Atatürk’ün Hatırasına Sövmek: Atatürk’ün hatırasına sövmek; genel ve soyut nitelikteki ifadelerle Atatürk’ün hatırasının değersizleştirilmesini ifade eder. Örneğin, Atatürk’e yönelik küfürlü veya saygısız ifadeler kullanmak veya Atatürk’ün resmine tükürmek gibi davranışlar Atatürk’e saygısızlık teşkil eder.
Atatürk’ün hatırasına saygısızlık suçunun gerçekleşebilmesi için suçun alenen işlenmiş olması gerekir. Suçun işlendiği yerde diğer kişilerin bulunması, suçun aleni olarak işlendiği anlamına gelmez. Ancak, Atatürk’e hakaret içeren söz veya davranışın birçok kişi tarafından görülmesi, duyulması ve algılanması durumunda suç alenen işlenmiş olur. 5816 sayılı kanunun uygulanmasında aleniyet aranır, ancak suçun başkalarıyla ihtilat edilerek işlenmesi gerekmez.
Atatürk’ün hatırasına alenen saygısızlık eden kişi, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılabilir (5816 sayılı Kanun m.1/1).
Atatürk’e saygısızlık suçunun internet üzerinden (Twitter, Facebook, Instagram vb.) işlenmesi halinde de bu hükümler uygulanır. Kanunda suçun internet ortamında işlenmesi ayrıca bir arttırım nedeni olarak belirtilmemiştir. Atatürk’e saygısızlık suçunda "aleniyet" zaten suçun bir unsuru olarak kabul edilir.
Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abidelerin veya Atatürk’ün kabrinin tahrip edilmesi, kırılması, bozulması veya kirletilmesi 5816 sayılı kanun kapsamında suç olarak düzenlenmiştir.
Tahrip etme, heykel, büst, anıt vb. şeyleri kısmen zarar görecek şekilde hasar verme anlamına gelir.
Kırma, büst, heykel, mezar, anıt vb. şeyleri parçalara ayırma veya bir bölümünü ana gövdeden ayırma anlamına gelir.
Bozma, heykel, büst, mezar vb. şeylerin amacına uygun kullanılmasını imkansız hale getirme anlamına gelir.
Kirletme, heykel, büst, mezar ve anıtlar üzerine yazı yazma, resim çizme, kağıt yapıştırma vb. gibi davranışlarla kirletme anlamına gelir.
Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abidelerin veya Atatürk’ün kabrinin tahrip eden, kıran, bozan veya kirleten kişi, 1 yıldan 5 yıla kadar ağır hapis cezası ile cezalandırılabilir (5816 sayılı Kanun m.1/2).
Atatürk’ün hatırasına saygısızlık veya Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abidelere zarar verme suçlarında cezayı arttıran durumlar, 5816 sayılı Kanun'un 2. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;
İki veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenirse faillerin cezası yarı oranında artırılır.
Umumi veya umuma açık yerlerde işlenirse ceza yarı oranında artırılır.
Basın yoluyla işlenirse ceza yarı oranında artırılır.
Suç, zor kullanılarak işlenirse veya böyle bir girişimde bulunulursa, ceza bir kat artırılır.
Atatürk’e saygısızlık suçu zincirleme suç olarak işlenirse, ceza 1/4 ila 3/4 oranında artırılabilir.
Atatürk aleyhine işlenen suçlarda hükmedilen hapis cezası 1 yıldan az olduğunda, adli para cezasına çevrilebilir.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, belirli bir denetim süresi içinde cezanın uygulanmaması ve belirli koşulların yerine getirilmesi durumunda cezanın ortadan kaldırılması anlamına gelir. Atatürk aleyhine işlenen suçlarda hükmedilen hapis cezası 2 yıldan az olduğunda, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir.
Erteleme, belirlenen cezanın şartlı olarak infazının ertelenmesidir. Atatürk aleyhine işlenen suçlarda hükmedilen hapis cezası 2 yıldan az olduğunda, cezanın ertelenmesi kararı verilebilir.
Atatürk aleyhine işlenen suçlarda, kamu davasının açılmasının ertelenmesi, savcının yeterli şüphe olmasına rağmen iddianameyle dava açmak yerine, 5 yıl boyunca şüpheli hakkında dava açmayı ertelemesini ifade eder. Ancak, sadece Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret suçu hakkında bu karar verilebilir.
Atatürk aleyhine işlenen suçlar, şikayete tabi olmayan suçlar arasındadır. Bu nedenle, savcılık tarafından resen soruşturulur ve herhangi bir şikayet süresi bulunmaz. Suçun zamanaşımı süresi, suçun işlendiği tarihten itibaren 8 yıldır. Bu süre içinde dava açılmazsa veya dava açılsa bile belirli bir süre içinde sonuçlandırılmazsa, ceza davası düşer.
Atatürk aleyhine işlenen suçlar, uzlaşma kapsamında olan suçlar arasında değildir.
Atatürk aleyhine işlenen suçlar, Asliye Ceza Mahkemesi tarafından yargılanır.
Geçmez Hukuk Bürosu
