Gece çalışması, özel düzenlemelere tabidir ve işçi sağlığı ile güvenliği açısından oldukça hassas bir konu olarak İş Kanunu’nda yer almaktadır. İnsan biyolojisinin gece uyumayı gerektirmesi nedeniyle gece çalışması, birçok sektörde zorunlu olabilmekle birlikte, genellikle belirli kısıtlamalarla yapılabilir. İş Kanunu’na göre gece çalışması ile ilgili hükümler, işyerlerinin faaliyet türlerine göre farklılık gösterir. İşte bu konuda dikkate alınması gereken temel hususlar:

1. Gece Çalışmasının Tanımı

İş Kanunu’na göre gece çalışması, günün en geç 20:00'de başlayıp, en erken 06:00'ya kadar süren ve her durumda en fazla 11 saat süren dönem içerisinde yapılan çalışmadır. Gece çalışması, genellikle 24 saat kesintisiz faaliyet gösteren işyerlerinde veya vardiyalı çalışma gerektiren işlerde söz konusu olur.

2. Gece Çalışmasının Düzenlenmesi

İş Kanunu, gece çalışmalarını farklı şekilde ele almaktadır:

• Gece çalışması yapılan işyerleri için özel düzenlemeler yapılabilir.
• Ekonomik zorunluluk bulunmayan işyerlerinde gece çalışması yasaklanabilir.
• İş Kanunu’nun 69. maddesi, gece çalışmasının yedi buçuk saati geçmemesi gerektiğini belirtirken, bazı sektörlerde bu sürenin aşılmasına izin vermektedir.

3. Gece Çalışma Süresi

İş Kanunu’na göre gece çalışması süresi, 7.5 saati geçemez. Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri gibi özel sektörlerde, işçinin yazılı onayına dayalı olarak bu süreyi aşmak mümkün olabilir. Bu istisnalar, çalışma süresinin en fazla 11 saat olabileceğini ifade etse de, gece çalışma süresinin 7.5 saatlik sınırı yine de geçilemez.

4. Vardiyalı Çalışmalarda Gece Çalışması

Eğer işçinin toplam çalışma süresinin yarısından çoğu gece çalışması saatlerine denk geliyorsa (20:00 - 06:00), bu durumda işçinin tüm çalışması gece çalışması olarak kabul edilir. Özellikle vardiyalı çalışmalarda, bu durum daha belirgin hale gelir. Yani, işçinin iş yerindeki çalışma saatlerinin yarısı geceye denk geliyorsa, tüm çalışma gece çalışması sayılacaktır.

5. Gece Çalışmasının İstisnaları

Bazı işyerlerinde gece çalışması yapmak kaçınılmaz olabilir. Bu tür işler için özel düzenlemeler bulunmaktadır:

• Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri gibi sektörlerde gece çalışması, işçinin yazılı onayı ile mümkün olabilir.
• Bu işlerde çalıştırılacak işçilerin çalışma sürelerinin aşılması, yine de günlük 11 saatlik sınırı geçemez.

6. Gece Çalışması Yapan İşçilerin Dinlendirilmesi

İş Kanunu, gece ve gündüz çalışması arasında dönüşümlü olarak çalışacak işçilerin dinlendirilmesine dair önemli kurallar da getirmiştir. Gece ve gündüz arasında dönüşümlü çalışacak işçiler için şu düzenlemeler öngörülmüştür:

• İşçinin postası değiştirilecekse, arada en az 11 saatlik kesintisiz bir dinlenme süresi verilmelidir.
• Bu dinlenme süresi, çalışanın sağlığını korumak adına gereklidir ve yasal bir zorunluluktur.

7. Gece Çalışmasının Sağlık Üzerindeki Etkileri

Gece çalışmasının işçilerin sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olabileceği bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu nedenle, gece çalışması yapılan işyerlerinde, çalışanların sağlık ve güvenliklerinin korunması için gerekli önlemler alınmalıdır. Uzun süreli gece çalışmaları, uyku düzeninin bozulmasına, yorgunluğa ve bazı sağlık problemlerine yol açabilir. İşverenler, bu tür etkilerden kaçınmak için sağlık kontrollerini düzenli olarak yapmalı ve gerekli önlemleri almalıdır.

8. Gece Çalışması Yapan İşçilerin Hakları

Gece çalışmasına tabi olan işçilerin hakları da yasal düzenlemelerle korunmaktadır:

• İşçiler, gece çalışması nedeniyle ek ücret alabilirler. Bu konuda iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde belirli bir düzenleme olabilir.
• Gece çalışması yapan işçilere, çalışma süresi bakımından bir farklılık gösterilebilir. Örneğin, gece çalışması yapan işçilere, gündüz çalışan işçilere göre daha fazla dinlenme süresi verilmesi gerekebilir.

9. İşyerlerinde Gece Çalışması Yapanlar İçin Ek Düzenlemeler

İş Kanunu, gece çalışması yapılan işyerlerinde, işçilerin sağlıklı bir şekilde çalışabilmeleri için ek düzenlemeler öngörmektedir. Bu düzenlemeler arasında, işyerindeki ortamın uygun hale getirilmesi, işçilerin yeterli dinlenme süreleriyle çalıştırılması, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin artırılması gibi çeşitli kurallar yer alır.

10. Gece Çalışması Yasakları

Ekonomik zorunluluk bulunmayan işyerlerinde, özellikle gece çalışması yasaklanabilir. İş Kanunu’nun 69. maddesi, gece çalışmasının ekonomik zorunluluk gerektirmediği işyerlerinde yasaklanabileceğini belirtmiştir. Bu tür işyerlerinde gece çalışmasına yönelik düzenlemeler, yerel yönetimler veya ilgili bakanlıklar tarafından yapılabilir.

Gece çalışması, işverenin ve işçinin dikkatle yaklaşması gereken bir konu olup, yasal düzenlemelere uyulması sağlanarak, çalışanların sağlıkları korunmalı ve iş güvenliği ön planda tutulmalıdır.

Geçmez Hukuk Bürosu