1. İş Kazasının Tanımı ve Kapsamı

İş kazası, sigortalı çalışanın işyerinde bulunduğu sırada veya işvereni tarafından görevlendirilen bir iş için işyerinden başka bir yere gönderildiğinde meydana gelen bir olaydır. Bu olay, işçiyi bedenen ve/veya ruhen engelli hale getirebilir. İş kazaları şu hallerde meydana gelebilir:

• Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada.
• İşveren tarafından yürütülen iş nedeniyle sigortalının kendi adına çalışırken.
• Sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle.
• Emziren kadın sigortalının, süt izni için ayrılan zamanlarda meydana gelen kazalar.
• Sigortalının işverence sağlanan taşıtla işe gidiş gelişi sırasında.

2. İş Kazalarının Sebepleri

İş kazalarının temel sebepleri arasında şunlar yer almaktadır:

• İşverenin gerekli önlemleri almamış olması: Güvenlik önlemlerinin yetersizliği veya hiç alınmaması, kazaların başlıca sebeplerindendir.
• İş sağlığına yeterli önemin verilmemesi: İşçilerin sağlığı ve güvenliği için gerekli önlemlerin alınmaması, iş kazalarının artmasına neden olabilir.
• İş sağlığı ve güvenliği kültürünün eksikliği: İşyerlerinde güvenlik bilincinin gelişmemesi, kazaların daha sık yaşanmasına yol açar.
• Sektörel riskler: İnşaatlar, tersaneler ve şantiyeler gibi yüksek riskli sektörlerde iş kazaları daha sık görülmektedir.

3. İş Kazalarının Etkileri

İş kazalarının etkileri sadece fiziksel yaralanmalarla sınırlı kalmaz. Kazanın meydana gelmesiyle birlikte işçilerin yaşadığı olumsuz etkiler şunlardır:

• Bedensel Zararlar: İşçinin vücudunda meydana gelen kırıklar, yaralanmalar veya organ kayıpları gibi fiziksel zararlar.
• Ruhsal Zararlar: Kazalar, psikolojik travmalara yol açabilir. Depresyon, anksiyete veya travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi durumlar sıklıkla gözlemlenir.
• Sosyal Zararlar: İş kazaları, işçinin sosyal ilişkilerini ve yaşam kalitesini de olumsuz yönde etkileyebilir. Ailevi ve toplumsal bağlarda bozulmalar yaşanabilir.

4. İş Kazalarında İşverenin Hukuki Sorumluluğu

İş kazası durumunda işverenin sorumluluğu, işçinin uğradığı zararlar için tazminat talep edilmesini içerebilir. İşverenin sorumluluğu şu şekilde kategorize edilebilir:

• Kusur Sorumluluğu: İşveren, işyerinde kazanın meydana gelmesinde kusurluysa, bu sorumluluğu kabul etmek zorundadır. İşyerinde güvenlik önlemlerinin eksik olması, kazanın meydana gelmesinde rol oynayan bir unsurdur.
• Kusursuz Sorumluluk: Bazı durumlarda, işverenin herhangi bir kusuru olmasa bile sorumlu tutulabilir. Özellikle tehlike yaratıcı işler yapan işverenler, iş kazalarının gerçekleşmemesi için önceden tedbir almalıdırlar.
• Objektif Kusur Sorumluluğu: Yargıtay son zamanlarda, işverenin sorumluluğunu belirlerken objektif kusur kavramını benimsemektedir. Bu, işverenin öznel durumlarından ziyade, dikkatli ve sorumluluk sahibi bir kişinin davranışlarıyla karşılaştırma yaparak kusurun belirlenmesidir.

5. İş Kazalarında Üçüncü Şahısların Rolü

Bazı durumlarda iş kazasında üçüncü şahıslar da sorumlu olabilir:

• Üçüncü Şahısların Kusuru: Eğer iş kazasına, işveren dışındaki bir kişi (üçüncü şahıs) neden olmuşsa, bu kişi tazminat sorumluluğu taşıyacaktır.
• İşçinin Kendi Kusuru: İşçinin kendi kusurlu davranışı da iş kazasının meydana gelmesinde etkili olabilir. Eğer işçi ağır kusurlu bir şekilde davranmışsa, SGK tarafından kendisine ödenen iş göremezlik ödeneği veya sürekli iş göremezlik gelirinden kesinti yapılabilir.

6. İş Kazasının Bildirilmesi

İş kazası gerçekleştiğinde işverenin sorumluluğu sadece işçinin tedavi edilmesiyle sınırlı kalmaz. Ayrıca kazanın ilgili mercilere bildirilmesi de gereklidir:

• SGK'ya Bildirim: İş kazası, SGK'ya 3 iş günü içinde elektronik ortamda bildirilmelidir. Aksi takdirde işveren, kazanın geç bildirilmesi nedeniyle sorumlu tutulabilir.
• Kolluk Kuvvetlerine Bildirim: İş kazası, işyerinde meydana geldiyse yetkili kolluk kuvvetlerine bildirilmelidir.
• Hukuki Sorumluluklar: Kazanın bildirilmemesi veya yanlış bildirilmesi halinde, işveren hukuki sorumluluğa çekilebilir.

7. İş Kazası Sonrası Tazminat Talepleri

İş kazası sonrası işçilerin tazminat talepleri şu şekilde gerçekleşebilir:

• Maddi Tazminat: İşçi, iş kazası sonucu iş göremez hale gelirse, işveren tarafından işçiye ödenecek olan maddi tazminat ile zararlarının karşılanması sağlanır.
• Manevi Tazminat: İşçinin yaşadığı ruhsal zararlara karşılık manevi tazminat talep edilebilir. Kazanın işçiye verdiği psikolojik zararlar, tazminat hesaplamasında göz önünde bulundurulur.
• İş Kazası Nedeniyle Maluliyet Tazminatı: İşçi, iş kazası sonucu sürekli maluliyet (bedensel kayıplar) yaşarsa, bu durumda işçiye maluliyet tazminatı ödenmesi gerekmektedir. SGK, maluliyet oranına göre ödeme yapmaktadır.

8. İş Kazalarının Önlenmesi İçin Alınacak Tedbirler

İş kazalarının önlenmesi için işverenlerin alması gereken tedbirler şunlardır:

• Eğitim ve Bilinçlendirme: İşçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda eğitim alması sağlanmalıdır. İş güvenliği uzmanları, tüm çalışanları bilgilendirmeli ve olası risklere karşı tedbir alınmalıdır.
• Koruyucu Ekipmanlar: İşçilere gerekli güvenlik ekipmanları (baret, eldiven, gözlük, vb.) sağlanmalı, bunların kullanımı konusunda sıkı denetimler yapılmalıdır.
• Risk Analizi: İşyerindeki tüm riskler analiz edilmeli ve bu risklerin minimize edilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
• Acil Durum Planları: İş kazası durumunda yapılacak müdahaleler için acil durum planları oluşturulmalıdır. İşyerinde ilk yardım eğitimi verilmesi ve uygun tıbbi malzemelerin bulundurulması gerekmektedir.

9. Sonuç ve Değerlendirme

İş kazaları, hem işçilerin hem de işverenlerin ciddi şekilde etkilenebileceği olaylardır. Hem bedensel hem de ruhsal zararlar, iş kazalarının kalıcı etkiler yaratmasına neden olabilir. Bu nedenle, iş kazalarının engellenmesi için işyerlerinde sağlıklı bir iş güvenliği kültürünün oluşturulması büyük bir önem taşır. İşverenlerin, yasal yükümlülüklerini yerine getirerek iş kazalarına karşı gerekli önlemleri almaları, hem işçilerin güvenliğini sağlayacak hem de hukuki sorumluluklardan kaçınmalarını mümkün kılacaktır.

İş kazalarının en aza indirilmesi ve meydana geldikten sonra işçinin haklarının korunabilmesi için, işverenlerin ve çalışanların bilinçlenmesi, eğitim alması ve güvenlik önlemlerinin titizlikle uygulanması gerektiği unutulmamalıdır.

Geçmez Hukuk Bürosu