İşçiler, işten kendi isteğiyle ayrıldıklarında tazminat alıp almayacakları konusunda çeşitli sorulara sahip olabilirler. Bunun öncelikli olarak anlaşılması gereken noktası haklı fesih kavramıdır. Haklı fesih, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 435. Maddesinde tanımlanmıştır:
IV. Derhâl Fesih
1. Koşulları
a. Haklı Sebepler
MADDE 435- Taraflardan her biri, haklı sebeplerle sözleşmeyi derhâl feshedebilir. Sözleşmeyi fesheden taraf, fesih sebebini yazılı olarak bildirmek zorundadır. Dürüstlük kurallarına göre hizmet ilişkisini sürdürebilmesi beklenemeyen durumlar haklı sebep sayılır.
Kanun maddesine göre, eğer işçi dürüstlük ve iyi niyet kuralları uyarınca işçi-işveren ilişkisini sürdürecek şartların ortadan kalktığını kesin olarak kanaat getiriyorsa, işçinin iş sözleşmesini feshi haklı fesih olarak kabul edilir. Bu durumda, işçi kendi isteğiyle haklı nedenlerle işten ayrıldığında tazminat almaya hak kazanır.
A. Kadın İşçilerin Evlilik Durumu
1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesi uyarınca: Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi arzusu ile işten ayrılması halinde veya işçinin ölümü nedeniyle iş ilişkisi sona erdiğinde, işe başladığı tarihten itibaren her geçen tam yıl için işverence 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir.
B. Emeklilik Durumu
1475 sayılı İş Kanunu’nun 14/4. Maddesi uyarınca: Emeklilik nedeniyle işten ayrılma durumunda tazminat ödenmesi gerekmektedir.
C. Askerlik Durumu
Askerlik veya kanundan doğan diğer çalışma ödevleri nedeniyle işten ayrılan işçilerin iş sözleşmesi, ayrıldığı günden itibaren iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılır. İşçinin bu haktan yararlanabilmesi için en az bir yıl çalışmış olması şarttır.
4. İşçi Tarafından Haklı Fesih Nedenleri
İşçinin iş sözleşmesini haklı nedenlerle feshedebileceği durumlar İş Kanunu’nun 24. Maddesinde düzenlenmiştir:
A. Sağlık Sebepleri
a) İşin niteliğinden dolayı işçinin sağlığı için tehlike arz etmesi durumunda.
b) İşçinin yakından görüştüğü işveren veya başka bir işçi bulaşıcı bir hastalığa sahipse.
B. Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller
a) İşverenin işçinin yanıltıcı bilgi vermesi.
b) İşverenin işçiye veya ailesine yönelik hakaret veya cinsel taciz.
c) İşverenin işçiyi veya ailesini tehdit etmesi veya asılsız ithamda bulunması.
C. Zorlayıcı Sebepler
İşyerinde bir haftadan fazla işin durmasına neden olacak zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması.
İhbar tazminatı, belirsiz süreli iş akitlerinde işçinin yasal ihbar sürelerine uymadan işten ayrılması durumunda ödenmesi gereken tazminattır. Ancak, kendi isteğiyle işten ayrılan işçi, haklı nedenlerle dahi olsa ihbar tazminatı almaya hak kazanamaz.
10 yıl boyunca aynı işyerinde çalışan işçiler, kıdem tazminatı almak için haklı nedenlerle işten ayrılmalıdır. Uzun süreli çalışma, kıdem tazminatının miktarını artırabilir.
Özel sektörde çalışanlar, İş Kanunu'na tabi olarak tazminat alma hakkına sahiptirler. Kendi isteğiyle iş akdini haklı sebeplerle feshetmeleri durumunda tazminat alabilirler. Örnekler: emeklilik, sağlık problemleri, askerlik, işverenin kötü davranışları.
Emeklilik nedeniyle işten ayrılma ile kendi isteğiyle işten ayrılma arasında fark vardır. Emekli olup kendi isteğiyle ayrılanlar, en az bir yıl çalışmış olmaları ve haklı sebeplerle ayrılmaları durumunda kıdem tazminatı alabilirler.
Geçmez Hukuk Bürosu
