Kıymetli evrakın hak sahibinin rızası dışında elinden çıkması, çalınması veya yıpranarak temel unsurlarının anlaşılmaz hale gelmesi durumları kıymetli evrakın zayi olması olarak ifade edilmektedir. Bu durumda hak sahibinin herhangi bir zararın veya hak kaybının önüne geçmek için başvurabileceği çeşitli yollar bulunmaktadır. Bu yollar şunlardır:
Kıymetli evrak zayi olduğunda hak sahibinin öncelikli olarak başvurması gereken yol, ödeme yasağı kaydının talep edilmesidir. Bu talep, ödeme veya hamilin yerleşim yeri asliye ticaret mahkemesine yapılabilir. Mahkemeye yöneltilen talepte, kıymetli evrakın kaybolma nedeni ve kıymetli evraka mütemmim borç belirtilmelidir. Mahkeme, genellikle kıymetli evraka mütemmim bedelin %10 ile %20’si arasında bir teminatın yatırılmasını isteyebilir. Teminat yatırıldıktan sonra, ödeme yasağına ilişkin karar verilir.
Ödeme yasağı kararı, borçlunun hak sahibi olmayan bir kişiye ödeme yapmasının önüne geçmek amacıyla derhal borçluya tebliğ edilmelidir. Bu karar, esasen bir ihtiyati tedbir olarak kabul edilir ve ilgili karar, ayrıca bir dava ile ya da diğer davalarla (iade davası, iptal davası vs.) birlikte yöneltilebilir.
Türk Ticaret Kanunu’nun 763. maddesine göre, kıymetli evrakın iadesi davası açılabilir. Bu davayı açabilmek için, hamilin kıymetli evrakın kimin elinde olduğunu bilmesi ve evrakı elinde bulunduran kişinin kıymetli evrakı elinde bulundurma konusunda herhangi bir hakkının bulunmaması gerekmektedir.
Kıymetli evrakı zayi olan hak sahibinin, hakkını evrakı olmadan ileri sürebilmesi için, yetkili mahkemeden kıymetli evrakın iptaline dair bir iptal kararı alması gerekmektedir. İptal kararından sonra, hak sahibi bu kararı borçluya ibraz ederek kıymetli evraka mütemmim borcu talep edebilir. Bu hukuki imkan, Türk Ticaret Kanunu’nun 651. maddesinde düzenlenmiştir.
1. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2014/6227 E., 2014/12674 K., 2.7.2014 T.
Davacı, çalınan cüzdanında bulunan çeklerin zayi olduğunu ileri sürerek ödeme yasağı ve çeklerin iptalini talep etmiştir. Mahkeme, çek iptali yetkisinin sadece lehtara ve hamiline tanındığını belirterek davanın reddine karar vermiştir.
2. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2012/4376 E., 2013/3375 K., 25.2.2013 T.
Davacı vekili, bankada imha edilmek üzere ayrılan çek koçanlarının kaybolduğunu belirterek iptal talebinde bulunmuştur. Mahkeme, boş çeklerin yasal unsurları içermediği ve çek keşidecisinin iptal davası açma yetkisi bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar vermiştir.
3. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2016/4688 E., 2017/3402 K., 5.6.2017 T.
Davacı, bir çeki kaybolduğunu belirterek ihtiyati tedbir talep etmiştir. Mahkeme, çekin ziyaında iptal davası açma yetkisinin lehtar ve hamile ait olduğunu belirterek davanın reddine karar vermiştir.
Geçmez Hukuk Bürosu
