Mirasçılıktan çıkartma, Türk Medeni Kanunu'nda ("TMK") öngörülen belirli sebepler doğrultusunda, mirasbırakanın saklı pay sahibi mirasçısını mirasından mahrum bırakmasına imkân tanıyan bir hukuki düzenlemedir.
Kanun koyucu, mirasbırakan ile yakın bağı bulunan saklı pay mirasçılarının miras hakkını korumak amacıyla TMK'nın 505 ve devamı maddelerinde özel hükümler getirmiştir. Ancak, bu koruma mutlak olmayıp, kanunda belirtilen istisnai durumlarda saklı paylı mirasçının miras hakkını elde etmesi engellenebilmektedir.
Kanun koyucu, TMK'nın 510 ve devamı maddelerinde mirasbırakanın saklı pay sahibi mirasçısını miras hakkından yoksun bırakabilmesi için iki farklı yol öngörmüştür: "cezalandırıcı mirasçılıktan çıkartma" ve "koruyucu mirasçılıktan çıkartma." Bu yazıda, özellikle koruyucu mirasçılıktan çıkartma konusu ele alınacaktır.
Koruyucu mirasçılıktan çıkartma TMK'nın 513/1 maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir: “Mirasbırakan, hakkında borç ödemeden aciz belgesi bulunan altsoyunu, saklı payının yarısı için mirasçılıktan çıkarabilir. Ancak, bu yarıyı mirasçılıktan çıkarılanın doğmuş ve doğacak çocuklarına özgülemesi şarttır.” Bu hüküm ile mirasbırakanın alacaklıları ile altsoyu arasındaki menfaat dengesi gözetilmiştir.
Buna göre, eğer altsoy borçlarını ödeyemez durumda ise mirasbırakan, saklı payın yarısı için bu mirasçıyı mirasçılıktan çıkartabilir. Ancak, bu çıkarılan pay doğmuş ve doğacak çocuklarına bırakılmak zorundadır. Böylece hem alacaklıların hak kaybı önlenmiş hem de mirasçılıktan çıkartılan kişinin çocuklarının miras hakkı korunmuş olur.
Öte yandan, TMK 513/2 maddesinde koruyucu mirasçılıktan çıkartma kararının iptal edilebileceği belirtilmiştir. Buna göre, mirasın açıldığı tarihte mirasçılıktan çıkartılan kişinin borçsuz olduğu ya da borcunun saklı payın yarısından az olduğu tespit edilirse, mirasçılıktan çıkartma kararı mirasçının talebi üzerine iptal edilebilir.
Cezalandırıcı mirasçılıktan çıkartma ise TMK 510. maddesinde düzenlenmiştir. TMK 510/1 hükmüne göre mirasçı, mirasbırakana veya onun yakınlarına karşı ağır bir suç işlemişse ya da aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüklerini önemli ölçüde ihmal etmişse, mirasbırakan, ölüme bağlı bir tasarrufla bu mirasçıyı mirasçılıktan çıkartabilir.
Bu düzenlemeye göre mirastan çıkartmayı gerektiren iki ana neden bulunmaktadır: Birincisi, mirasçının mirasbırakana veya onun yakınlarına karşı ağır bir suç işlemesi; ikincisi ise mirasçının, mirasbırakana veya onun ailesine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini ciddi şekilde ihmal etmesidir.
Kanun, mirasbırakanın cezalandırma amacıyla mirasçısını mirasından çıkartabileceği durumları sınırlı olarak belirlemiştir. Bu iki nedenin dışında bir sebeple saklı pay sahibi mirasçının miras hakkından mahrum bırakılması mümkün değildir.
Mirasçının mirasbırakana veya onun yakınlarına karşı ağır bir suç işlemesi, cezalandırıcı mirasçılıktan çıkartma için temel gerekçelerden biridir. Ancak, kanun koyucu “ağır suç” kavramını net bir şekilde tanımlamamıştır. Bu nedenle, hâkim somut olayın özelliklerini değerlendirerek suçun ağırlığını belirlemektedir.
Nitekim TMK 510. maddesinin gerekçesinde şu ifade yer almaktadır: “Mirasçılıktan çıkarılanın işlediği suçun ağır suç oluşturup oluşturmadığına hukuk hakimi, ceza hukukunun buna ilişkin kurallarıyla bağlı olmaksızın karar verecektir.” Yani, hukuk hâkimi, ceza hukukundaki suç tanımlarından bağımsız olarak, olayın niteliğini dikkate alarak karar verecektir.
Cezalandırıcı mirasçılıktan çıkartmanın bir diğer sebebi, mirasçının aile hukukundan doğan yükümlülüklerini ihmal etmesidir. Kanun koyucu, aile bağları zedelenmiş bir mirasçının mirastan yararlanmamasını sağlamak amacıyla bu düzenlemeyi getirmiştir. Eğer mirasçı, aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmezse, mirasbırakan bu hükme dayanarak onu miras hakkından mahrum bırakabilir. Bu noktada, hâkim somut olayın koşullarını değerlendirerek, mirasçının yükümlülüklerini ihlal edip etmediğine karar verecektir.
Geçmez Hukuk Bürosu
